نقشه صحیحی برای کشاورزی نداریم/ دلایل زیان کشاورزان چیست؟
گفت و گوی مشروح پدر علم ترویج کشاورزی با جماران درباره راهکارهای مقابله با خشکسالی

کد خبر: 99217 | تاریخ خبر: 14/06/1394 

پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران - تهران
پدر علم ترویج کشاورزی ایران بر این باور است که ما نقشه صحیحی برای ادامه راه کشاورزی کشور نداریم. همچنین معلومات روز دنیا را نمی دانیم. حتی دانش های بومی کشور خودمان برای بالا بردن میران بهره وری منابع کشاورزی را به دلیل اینکه دانشگاهیان به آنها نمی پردازند و بسیاری دلایل دیگر، از یاد برده ایم. این عوامل باعث شده است که ما نحوه مواجه شدن با خشک سالی را نیز ندانیم.
اسماعیل شهبازی در گفت و گو خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، در مورد لزوم برنامه ریزی برای اصلاح الگوی کشت اظهار کرد: برای توسعه کشاورزی قبل از هرچیز دولت باید آمایش سرزمین و همچنین تعیین الگوی تولید در کشاورزی را انجام دهد.
این چهره ماندگار کشاورزی تصریح کرد: در آمایش سرزمین باید بگوییم هر بخش از این سرزمین چه کاربردی دارد و چه کاربردی باید و یا می تواند داشته باشد؟ یعنی به طور مثال مشخص کنیم قطعه زمینی که در بخش های مرکزی کشور ما قرار دارد برای چه چیزی مستعدتر است؟ بگذاریم مرتع و یا بیابان باشد. یا آن را تبدیل به زمین زراعی، کارخانه و یا محل اسکان کنیم.
وی تأکید کرد: اگر سطح کشور خودمان را درست بشناسیم و مطالعه و برنامه ریزی داشته باشیم می توانیم تشخیص دهیم که هر بخش برای انجام چه فعالیتی در حال و آینده مناسب است و باید به آن اختصاص داده شود.
استاد دانشگاه شهید بهشتی ضمن بیان اینکه شرایط کشور ما از نظر اقلیمی، جغرافیایی و توپوگرافی شرایط متنوعی است، خاطر نشان کرد: بنابر این شرایط کشور ما می طلبد که برای هر منطقه از کشور بر مبنای طرح آمایش سرزمین مشخص شود که چه فعالیت هایی برای تولید محصولات کشاورزی باید انجام دهیم. اگر این را تعیین کردیم مسلماً بحران هایی مثل سرماهای زودرس و خشک سالی را نیز در نظر می گیریم.

نقشه صحیحی برای کشاورزی نداریم
وی با تأکید بر اینکه کشاورزی جدید با گذشته تفاوت های فراوانی د ارد، گفت: کشاورزی علم و فنی درآمیخته با فناوری های متنوع است که همواره روزآمد می شود. اگر بخواهیم تمام برنامه ریزی های ما برای کشاورزی مشابه گذشته باشد و کسانی که مولدین کشاورزی ما هستند با همان معلومات و اطلاعات گذشته بخواهند کار کنند مسلماً نمی توانیم جوابگو باشیم. در این صورت نتیجه همین می شود که ما همواره در محصولاتی دارای دوره های کمبود و مازاد هستیم. تمام این مشکلات برای این است که ما نقشه صحیحی برای انجام کار نداریم. باید افرادی در اتاق های فکر و جلسات برنامه ریزی وزارت جهاد کشاورزی حضور داشته باشند که بتوانند این مطالعات را انجام داده و برای نحوه استفاده منابع تولید در کشاورزی، که در کشور ما به اندازه کافی وجود دارد ولی درست از آن استفاده نمی شود، برنامه ریزی کنند.
وی ادامه داد: بنابر این ما الگوی کشتی نیاز داریم که بر مبنای اطلاعات مستند و متکی بر آماری که از مصرف، نیازهای داخلی و امکاناتمان داریم، باشد. بر این اساس می توانیم با توجه به اصل مزیت های نسبی محصولاتی را که ارجحیت دارند تولید کنیم. در این شرایط باید خیلی هزینه ها از جمله هزینه تأمین نیروی انسانی را در نظر داشته باشیم. با توجه به این موارد می توانیم برای تولید هر کدام از محصولاتمان یک جایگاه و یک ظرفیت مشخص را در نظر بگیریم و بعد روی آن عمل کنیم.
لزوم توجه به روستاها
پدر علم ترویج کشاورزی ایران لازمه تمامی اقدامات برای بهبود وضعیت کشاورزی را شناخت درست کارشناسان و برنامه ریزان از روستاها و پیمایش روستاها توسط آنها دانست و تأکید کرد: تنها آگاهی به علوم روز کافی نیست. با این پیمایش روستاها است که آنها شرایط فیزیکی موجود را متوجه می شوند. البته این افراد باید از علوم روز نیز آگاهی داشته باشند. ولی اینکه فقط بخواهند به تألیف و تحصیلات دانشگاهی، که آن هم چند سال انجام شده، متکی باشند نتیجه همین می شود که ما الآن شاهد هستیم.
دولت خود را مکلف به تعیین الگوی کشت نمی داند
وی با انتقاد از اینکه هیچ وقت دولت خود را موظف و مکلف به اینکه الگوی کشتی برای جایی تعیین کند و محدودیت هایی در این زمینه بگذارد، نمی داند، اظهار کرد: در عین حال آنجایی که محدودیت گذاشته می شود نتوانسته نظر مردم را جلب کند. به طور مثال ممکن است به کشاورزان گفته باشند که به دلیل مسائلی مثل کمبود منابع آب محصول مشخصی را تولید نکند اما در عین حال کشت جایگزین به آنها معرفی نمی شود. همچنین اگر قرار است دیگر محصولی در آن زمین کشت نشود، شرایط تأمین زندگی کشاورزان را در نظر نمی گیرند. نباید این طور باشد. دولت باید کاری کند که اگر آنها کشت خود را انجام نمی دهند خیلی احساس ضرر نکنند، اما‌ اینکه به کسی بگوییم یک محصول را بکارد و نه به آن کود شیمیایی بدهیم و نه برای بازار به او راهنمایی بدهیم درست نیست.
کشاورزان از قیمت های تضمینی راضی نیستند
وی با انتقاد از میزان قیمت های تضمینی محصولات کشاورزی خاطر نشان کرد: متأسفانه انقدر قیمت هایی که می گذارند پایین است که کمتر کشاورزی راضی به بستن قرارداد می شود. دولت باید در این زمینه یک ذره دستش را باز بگذارد که کشاورز مایل باشد با این قیمت تضمینی محصول خود را تولید کند و اگر بازار نداشت بتواند به دولت بفروشد. بسیار ضروری است که ما بگذاریم درآمد تولیدکنندگان محصولات کشاورزی کشور خودمان بالا رود و سطح زندگی آنها ارتقا پیدا کن ؛ نه اینکه کشاورزان انقدر در مضیقه قرار بگیرند که زمین خود را بفروشند و هرکس هم خواست تغییر کاربری بدهد تا بتواند درآمد بیشتری داشته باشد.
دولت مسئولیت های خودش را فراموش نکند
شهبازی با تأکید بر لزوم حمایت از بخش کشاورزی توسط دولت، ادامه داد: اینکه بگوییم کشاورزی یک کار خصوصی است درست نیست. دولت نباید مسئولیت های خودش در بخش کشاورزی که عبارت است از هدایت و تهیه و تدارک زیر بناها است را فراموش کند. در بقیه فعالیت های بخش خصوصی این طور هست ولی در کشاورزی این طور نیست. سر و کار شما با میلیون ها نفری است که در روستاها و در شرایط طبیعی مشغول زندگی و کار هستند و باید شرایط برای زندگی مساعد و مناسب فراهم شود.
وی در پاسخ به این سؤال که دولت باید چه کاری انجام دهد که مردم از آن تبعیت کنند؟ گفت: مسئولان اجرایی کشور همیشه ابزاری برای انگیزش دارند. در هر مکانی که امکانات فراهم باشد و به کشاورزان اعتبارات داده شود با کمال میل وارد می شوند. یکی از دلایل اینکه مردم نمی توانند از این هدایت ها و حمایت ها استفاده کنند این است بعد از خرید محصولات توسط دولت حتی تا 6 ماه پرداخت وجه آن به کشاورزان با تأخیر می افتد. این یکی از دلایل دلسردی است.
وی تأکید کرد: وقتی می گوییم هدایت و حمایت به این معنی است که کشاورزان را آموزش دهیم، راهنمایی کنیم، برای آنها برنامه ریزی کنیم، به موقع پول محصولاتشان را پرداخت کنیم، انواع کودها را در زمان مقتضی در اختیار آنها قرار دهیم و موارد دیگر حمایتی را در زمان لازم انجام دهیم.
پدر علم ترویج کشاورزی تدارک زیر بناها را عامل مهم دیگر عنوان و تصریح کرد: کشاورز در قطعه زمین خودش نمی تواند زه کشی و یا بین مزارع جاده کشی کند. و اینها کارهایی است که دولت باید انجام دهد. شبکه های آبیاری، تسطیح اراضی از جمله وظایف دیگر دولت در این زمینه است. البته خوشبختانه وزارت جهاد کشاورزی در بسیاری از روستاها در حال انجام تسطیح اراضی است؛ ولی نسبت به دیگر فعالیت ها بسیار محدود است.
دلیل 50 درصد از زیان های کشاورزی
وی در پاسخ به سؤالی در مورد سهم عدم استفاده از فناوری های روز دنیا در عدم توفیق بخش کشاورزی کشورمان، گفت: شاید دلیل 50 درصد از ضرر و زیان هایی که ما در این بخش می دهیم کم بودن معلومات ما نسبت به اطلاعات روز دنیا است. البته همه اینها در قالب فناوری های ماشین نیست. دانش نوین ما ضعیف است. بسیاری از کشاورزان ما خاک شناسی نمی دانند. آنها قادر نیستند پیش از آبیاری میزان رطوبت آب را مورد سنجش قرار دهند. به دلیل اینکه همه فناوری ها روز به روز تغییر می کنند و چیزهای جدیدی جای آنها را می گیرد، باید همه اینها و بسیاری موارد دیگر را به کشاورزان تعلیم داده باشیم. اما متأسفانه هیچ کدام از مراکز تحقیقات ما به صورت عملی و طوری که در کشاورزی بتوانیم از آن استفاده کنیم آخرین تکنولوژی های روز دنیا را بررسی نمی کنند.
استاد دانشگاه شهید بهشتی یکی از مصادیق عدم انجام تحقیقات لازم را کشت دیم دانست و ضمن طرح این سؤال که «ما در تحقیقات دیم چه کار کردیم؟» گفت: برای اینکه روز به روز میزان بارش باران در کشور ما رو به کاهش است، باید تحقیقات دیم ما قوی و قوی تر شود. اما متأسفانه ما در تحقیقات کشت پیشرفت زیادی نداشتیم. حتی در دانشکده های کشاورزی کشور ما برای کشاورزی در شرایط دیم دانشجو پرورش نداده و نمی دهند.
وی همچنین پایین رفتن سطح سفره های زیر زمینی را به کاهش میزان بارش های آسمانی مرتبط دانست و ضمن بیان اینکه پایین رفتن سطح سفره های زیر زمین مسأله ساده ای نیست، خاطر نشان کرد: از چندین سال پیش عده ای از دانشمندان کشورمان به اهمیت این موضوع پی برده و تحقیقات خود را در مودر آن آغاز کردند.
شهبازی یادآور شد: دانشمندان کشورمان نام طرحی که در زمینه تقویت سفره های زیر زمینی انجام داده بودند را «آبخوانداری» گذاشته بودند. بر اساس این طرح خوان ها یا سفره های آب زیر زمینی باید از طریق تزریق سیلاب تقویت شوند. اما با وجود مثبت بودن نتایج این تحقیقات در مرحله اجرای آزمایشی با توجه به اینکه الآن بارندگی در کشور وجود دارد هیچ کس به فکر اجرایی کردن این طرح و طرح های مشابه برای احیای سفره های آب زیر زمینی نیست.
هیچ کس به فکر غنی سازی منابع زیر زمینی آب نیست
وی با تأکید بر اینکه باید به فکر غنی سازی منابع زیر زمینی باشیم، با انتقاد از روند زیاد سدسازی ها در کشور، اظهار کرد: اگر استفاده از سد به عنوان راه حل نهایی برای ما مؤثر بود تا الآن باید معجزه می کرد. باید برای غنی سازی منابع زیر زمینی کاری کرد؛ اما متأسفانه هیچ کس به فکر این موضوع نیست. حتی طرح هایی که در استان فارس به صورت آزمایشی اجرا شد و مثبت و مؤثر بودن این طرح ها حدود 15 سال پیش ثابت شد نیز به فراموشی سپرده شده است.
دانش و فناوری ما برای استفاده از منابع آبی ضعیف است
این چهره ماندگار در کشاورزی کشور با تأکید بر اینکه تزریق آب به منابع زیر زمینی باعث غنی تر شدن خاک می شود، افزود: طبق اصولی که برای آبخوانداری وجود دارد باید آب های سطحی را راهی سفره های زیر زمینی می کردیم ولی متأسفانه این کار را نکردیم و فقط با سد زدن های بی رویه باعث مصرف غیر کارشناسی منابع آبی کشور شدیم. بنابر این دانش و فناورری های ما برای استفاده از منابع ضعیف است.
وی ادامه داد: ما کسانی که شبانه روز روی منابع کار کنند و دانش و فناورری های جدید را در اختیار تولیدکنندگان بگذارند کم داریم و متأسفانه کسانی هم که مسئول این امر هستند ظاهرا اعتنایی به این موضوع ندارند. عدم اعتنای آنها عمدی نیست بلکه از روی عدم اطلاع است. افراد در جایگاه صحیح خودشان قرار نگرفتند و ارزش منابع را نمی دانند. وقتی ندانند ثروت، سرمایه و منبع به دست کسانی افتاده است که در این زمینه تجربه کافی را ندارند. باید متولی بودن این کار را به دست کسانی بدهند که تجربه کافی را دارند و این این مسأله کار انجام داده اند. در این صورت می توانیم از منابع درست استفاده کنیم.
نحوه مواجهه با خشک سالی را بلد نیستیم
شهبازی تأکید کرد: اینکه به راحتی بگوییم چون آب کم است کشاورزی را تعطیل کنیم، پاک کردن صورت مسأله است. ما بلد نیستیم چطور با خشک سالی مواجه شویم. دانش بومی پیشینیان ما در مواجهه با خشک سالی خیلی بهتر از دانش امروز ماست. چون آنها در زمانی که با خشک سالی و یا انواع بلاهای طبیعی مواجه بودند می دانستند که چطور از منابع استفاده کنند.
دانشگاهیان ما به دانش های بومی بیگانه هستند
پدر علم ترویج کشاورزی «آیش» را یکی از موارد فراموش شده عنوان کرد و ضمن انتقاد از این مسأله، افزود: کشاورزان ما هر سال پشت سر هم یک محصول را تولید می کنند. این کار درست نیست. این کار اصولی دارد که باید رعایت شود. در کشاورزی سنتی ما همه اینها را انجام می دادند ولی دانشگاهیان و برنامه ریزان ما الآن نسبت به دانش های بومی بیگانه هستند.
وی ضمن بیان اینکه در هیچ یک از دانشگاه های ما در مورد دانش های بومی درسی وجود ندارد، گفت: تقریبا هیچ کدام از دانشجویان کشاورزی کشور ما نمی دانند که در گذشته چطور به وسیله قنات ها آب را از دل زمین بیرون می کشیدند. درسی به این نام نداریم. ما باید دانش های بومی کشاورزی را بشناسیم و در جهت ارتقای آنها گام برداریم. در غیر این صورت آنها از بین می روند.
سازمان مدیریت و برنامه ریزی باید از تجربه افراد استفاده کند
شهبازی در پاسخ به سؤالی در مورد راهکاری که بتوانیم در طول برنامه ششم توسعه به موفقیت در زمینه کشاورزی برسیم، با تأکید بر استفاده از تجربه کسانی که در زمینه کشاورزی کار کرده و صاحب تجربه هستند، تصریح کرد: به نظر من مقداری دیر شده اما سازمان مدیریت و برنامه ریزی باید از کسانی که تجربه کافی در این زمینه دارند دعوت کند و در تدوین برنامه از نظرات آنها استفاده کنند. ممکن است این کار هزینه زیادی داشته باشد اما ارزش این را دارد که ما متوجه شویم مردم، تولیدکنندگان، کارشناسانی که الآن کنار هستند یا کنار گذاشته شدند برای استفاده بهتر از زمین، آب و خاک چه نظراتی دارند.
وی کشور با تأکید بر اینکه کارشناسان با سابقه کشاورزی هیچ وقت از طرف مسئولین دعوت نشده و به سراغ آنها نرفته اند، اظهار کرد: در کشور ما تقریبا همه کسانی که مدعی برنامه ریزی هستند علم، اطلاعات و معلومات خودشان را در حدی بالا می دانند که فکر می کنند احتیاج به هیچ کسی ندارند. اما همه باید بدانند، به خصوص در این کار که جنبه ملی دارد، برای رسیدن به برنامه بهتر باید از دیگران سؤال کرد و از نظرات آنها بهره گرفت.
این چهره ماندگار در کشاورزی کشور ادامه داد: این کار متعلق به همه ملت ایران است. وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی یا سازمان مدیریت و برنامه ریزی حق ندارند فکر کنند که فقط کارشناسان خودشان بلد هستند. باید از بقیه خواهش کنند و آنها را دعوت و در جلسات از آنها استفاده کنند. متأسفانه این طور که به نظر می رسد تاکنون این اتفاق نیافتاده است. حتی به نظر می رسد کمیسیون کشاورزی مجلس هم فراموش کردند که مردم هم یک چیزهایی بلد هستند.
وی در پاسخ به این سؤال که حلقه واصل یا کسی که باید حرف مردم را به مسئولان اجرایی کشور منتقل کند چه کسی است؟ گفت: به نظر من باید وقتی که در کمسیون کشاورزی در مورد برنامه ششم توسعه صحبت می شود از هر استان یک کشاورز دعوت کنند و در برنامه هایی که می خواهند اجرا کنند از نظرات آنها بهره بگیرند. البته ابتدا باید وزارت جهاد کشاورزی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی این کار را انجام دهند. اما اگر انجام ندادند، مجلس شورای اسلامی نیز می تواند این کار را بکند. لازم هم نیست نمایندگان مجلس شخصا این کار را انجام دهند. کمیته ای مشخص شود و از نهادها و تشکل های مردمی در مورد برنامه هایی که می خواهند انجام دهند نظرسنجی شود.
...........................................
گفت‌وگو: سجاد انتظاری ( 94/6/08)